مغز و اعصاب
بیماری های مغز و اعصاب
اردیبهشت
مغز و اعصاب که از حساسترین نقاط موجود در بدن انسان است، دچار بیماری‌های خاصی میشود که برای اکثر این بیماری‌ها، راه های درمان متفاوتی وجود دارد و طبق نظریه محققین این رشته، اکثر بیماری‌های داخلی مغز مربوط به شرایط روحی روانی افراد نیز میشود.
مغز از قسمت های مختلفی تشکیل شده است که شامل:
- نیم کره‌های مغز
- تالاموس وعقده‌های عصبی قاعده‌ای
- مغز میانی
- پل دماغی
- مخچه
- بصل النخاع
نیم کره‌های مغز
بدون نیمکره‌های مغز، انسان جاندار، شعور نخواهد داشت. تکوین شعور انسان عبارت از ازدیاد یاخته‌ها (نتیجتاً اضافه شدن وزن مغز) و ارتباطات آنها با یکدیگر برای بهتر شدن قدرت پردازش اطلاعات محیطی و درونی بوده است. در «مرگ مغزی» این قدرت از بین می‌رود چون کل ساختار مغز مضمحل میشود. در درون نیمکره‌ها حفره‌هایی پر از مایع نخاعی وجود دارند که بطن‌ها نامیده می‌شوند. دو نیمکره توسط جسم پینه‌ای به هم متصل می‌شوند که در حقیقت ارتباط اصلی نورون های دو نیمکره با هم محسوب می شوند.
شایعترین بیماری‌های مغز واعصاب
صرع
صرع یک بیماری است که با تشنجات مکرر در یک دوره زمانی خود را نشان می دهد. تشنج به یک حمله ناگهانی در فعالیت الکتریکی مغز اطلاق می شود که می تواند باعث کاهش هوشیاری، حرکات مکرر و انقباضات عضلانی و گاهی اختلالات حسی شود. 25% موارد صرع در سنین قبل از 5 سالگی بروز کرده و 50% موارد آن قبل از 25 سالگی خود را نشان می دهند. و موروثی میباشند که در خانواده های خاصی شیوع بالاتری را دارند.
علل بروز صرع
گاه علت صرع وجود یک اختلال ساختمانی در مغز است اما در اغلب موارد هیچ علت خاصی یافت نمی‌شود. در برخی از کودکان مبتلا، حملات تشنجی به دنبال یک محرک حسی مثل نورهای درخشان و شدید بروز می‌کنند و در برخی دیگر هیچ عامل شروع کننده‌ای وجود ندارد. در صرع نشاندار، حملات ناگهانی را می‌توان در یکی از چندین علت شناخته شده جستجو کرد که شامل تومورهای مغزی، بیماری هایی که بر رگهای خونی مرکزی اثر می‌گذارند و انواع سموم می‌باشد. به غیر از صرع علل متعدد دیگری نیز برای تشنج وجود دارد که یکی از آنها تب بالاست (تشنج ناشی از تب).
دمانس
زوال عقل (دمانس) عبارت است از اختلال ذهنی ناشی از انواع مختلفی از بیماری‌ها که باعث زوال مغز و از دست رفتن توانایی‌های روانی می‌شوند.
علائم شایع دمانس
- فراموشی، خصوصاً در مورد وقایع اخیر
- رفتار پیش‌بینی‌ناپذیر و گاهی خشونت آمیز
- گیجی
- از دست دادن علاقه به انجام فعالیت‌های طبیعی
- مشکل در شناسایی موقعیت مکانی یا اشخاص، خصوصاً در شب
- نامناسب بودن بهداشت شخصی و ظاهر
- افسردگی؛ اختلالات خواب
- اشکال در قضاوت
- بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع (در مراحل انتهایی)
پارکینسون
بیماری پارکینسون یک بیماری دستگاه عصبی مرکزی در بزرگسالان مسن‌تر بوده که مشخصه آن، سفتی عضلانی پیشرونده تدریجی، لرزش و از دست رفتن مهارت‌های حرکتی است. این اختلال ، هنگامی رخ می‌دهد، که نواحی خاصی از مغز توانایی خود در تولید دوپامین (یکی از ناقلین عصبی در مغز) را از دست می‌دهند.
علائم شایع پارکینسون
- لرزش، به خصوص در حالت عدم حرکت اندام
- سفتی عضلانی و کندی حرکت در کل بدن
- راه رفتن نامتناسب به حالتی که پاها به زمین کشیده می‌شوند و فاصله پاها از هم بیشتر از حالت طبیعی است.
- قامت خمیده
- از بین رفتن حالت چهره
- تغییرات صدا؛ صدا ضعیف و بم میشود.
- اختلال بلع، آبریزش دهان
- توانایی ذهنی تا مراحل پیشرفته بدون تغییر می‌ماند و در مراحل پیشرفته به آهستگی کاهش می‌یابد.
- افسردگی، عصبی بودن
تومور مغزی
تومور مغزی عبارت از رشد یک توده غیر طبیعی در مغز است که امکان دارد خوش خیم یا بدخیم باشد. افرادی که یک تومور خوش خیم مغز دارند، ممکن است به اندازه یک تومور بد خیم برای آنها ناتوانی ایجاد کند، مگر اینکه به طور مناسب، این افراد تحت درمان قرار گیرند.
علائم شایع تومور مغزی
- سردردی که با دراز کشیدن بدتر می شود.
- استفراغ همراه با تهوع، یا استفراغ ناگهانی بدون تهوع.
- اختلال بینایی، از جمله دو تا دیدن اشیاء، ضعف در یک طرف بدن.
- عدم تعادل بدن؛گیجی .
- از دست دادن حس بویایی.
- از دست دادن حافظه.
- تغییرات شخصیتی .
- حملات صرعی و تشنجی
علل تومور مغزی
بعضی از تومورها از بافت مغز منشاء می گیرند ( تومورهای اولیه)، اما اغلب تومورهای مغزی در اثر گسترش سرطان های سایر نقاط بدن به خصوص سرطان پستان، ریه، روده، یا ملانوم بدخیم پوست، به مغز ایجاد می شوند. علائم در اثر افزایش فشار داخل جمجمه ناشی از بزرگ شدن تومور به وجود می آیند.
عوامل خطر بروز تومور مغزی
عوامل خطر ذکر شده در زیر مربوط به سرطان های سایر نقاط بدن که به مغز گسترش می یابند هستند:
- تغذیه نامناسب، به خصوص کم بودن فیبر غذایی(عامل خطر سرطان روده)
- سیگار کشیدن (عامل خطر سرطان ریه)
- مصرف الکل (عامل خطر سرطان کبد)
- قرار گرفتن بیش از حد در مقابل آفتاب (عامل خطر ملانوم بدخیم پوست)
- وجود یک سرطان دیگر در هر نقطه ای از بدن
پیشگیـری از تومور مغزی (با پیشگیری از سایر سرطان ها)
- خانم ها باید پستان خود را مرتبا از نظر وجود توده بررسی کنند.
- سیگار را ترک کنید.
- رژیم غذایی پر فیبر داشته باشید.
- خود را در برابر اشعه آفتاب محافظت کنید (با استفاده از کرم های ضد آفتاب و لباس مناسب)
آلزایمر
بیماری آلزایمر 2 تا 5 درصد اشخاص مسن را دربر می‌گیرد و گاهی هم به اشخاص جوان تر حمله میکند. به نظر می‌رسد که بیماری آلزایمر در اثر فاسد شدن سلولهای منطقه هیپوکامپ که معمولاً مقدار زیادی استیل کولین تولید می‌کنند بوجود می‌آید. سلولهای مغزی یا نورون هایی که آسیب دیده‌اند، پلاک هایی جمع می‌کنند و به تعداد زیادی می‌میرند. منطقه آسیب دیده مغز و استیل کولین در تشکیل خاطرات جدید وارد عمل می‌شوند به همین دلیل یکی از نشانه‌های اصلی بیماری آلزایمر عدم توانایی در تحکیم یک یادگیری تازه (مثل یادآوری آدرس تازه) و دشواری در جهت‌یابی است. اما خاطرات رویدادهای دور معمولاً کمتر آسیب می‌بینند.
علائم بروز بیماری آلزایمر
در اکثر موارد، بیماری آلزایمر در اشخاص مسن و در فاصله زمانی 8 تا 20 سال به تدریج رشد میکند. قربانی این بیماری، ابتدا افت حافظه پیدا میکند و اغلب، گم شدن، حتی در خانه خود بیمار نیز پیش می‌آید. به مرور زمان، بیمار، جهت‌یابی خود را به شدت از دست می‌دهد، اشخاص و حتی اعضای خانواده خود را نمی‌شناسد، هیجان های کودکانه نشان می‌دهد و از عهده نظافت خود و لباس پوشیدن بر نمی‌آید.
دلایل ابتلاء به بیماری آلزایمر
هرچند که دلیل اصلی آلزایمر ناشناس است، اما دانشمندان معتقدند برای اکثر افراد، بیماری آلزایمر در نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی، سبک زندگی و فاکتورهای محیطی می‌باشد.
عوامل خطر زای بروز آلزایمر
- سن: افزایش سن بیش از 65 سال
- سابقه خانوادگی و ژنتیک: خطر ابتلاء به آلزایمر در افرادی که بستگان درجه یک آنها (پدر و مادر و یا خواهر و برادر) مبتلا به این بیماری هستند بیشتر از سایر افراد است.
- جنسیت: زن‌ها معمولا بیشتر از مردها عمر می‌کنند و به همین دلیل ممکن است، خطر ابتلاء به آلزایمر در آنها بیشتر باشد.
- آسیب‌های مغزی در گذشته : افرادی که آسیب‌های مغزی شدید و یا مکرر داشته‌اند، بیشتر ممکن است به آلزایمر مبتلاء شوند.
- سبک زندگی و سلامت قلب:
- کم‌تحرکی و ورزش کم.
- سیگار کشیدن.
- فشارخون بالا.
- کلسترول بالای خون.
- دیابت کنترل نشده.
- رژیم غذایی فاقد میوه و سبزی.
- فقدان روابط اجتماعی.
پیشگیری مقدم بر درمان آلزایمر
هنوز راه ثابت شده‌ای برای جلوگیری از ابتلاء به آلزایمر وجود ندارد، چرا که عامل و یا عوامل اصلی این بیماری ناشناخته است. با این حال، یکی از بهترین راههایی که امروزه برای پیشگیری از ابتلاء به آلزایمر بیان میشود، همان راههایی است که برای کاهش خطر ابتلاء به بیماری‌های قلبی بیان می‌شوند. در ضمن:
- سالمندانی که از بیماری آلزایمر یا از اختلالهای حافظه‌ای سبک رنج می‌برند، می‌توانند عادات خود را انطباق دهند. وقایع و رخدادهای روزمره خود را یادداشت کنند.
- برقراری نظم روزانه و کمک گرفتن از وسایل کمک حافظه بسیاری از سالمندانی را که توانایی تشکیل خاطرات تازه را ندارند می توان از دشواری های حاد نجات دهد.
مننژیت
مننژیت (Meningitis) التهاب پرده‌های محافظی می‌باشد که مغز و نخاع را پوشانده‌اند و بطور مشترک مننژ یا شامه گان نامیده می‌شوند. این التهاب ممکن است عامل ویروسی، باکتریایی، یا سایر ریز اندامگان داشته باشد، و در موارد کمتری در اثر تجویز داروهای خاصی به وجود آید. مننژیت می‌تواند به دلیل نزدیکی التهاب به مغز و نخاع، زندگی بیمار را به خطر اندازد؛ بنابراین این شرایط را تحت عنوان فوریت پزشکی دسته بندی می‌کنند.
علل بروز مننژیت
- باکتری
- ویروس
- قارچ
- تحریکات شیمیایی
- حساسیت به دارو
- سرطان ها
- آسیب جسمی
علائم بیماری مننژیت
- تب و لرز
- تغییرات ذهنی
- تهوع و استفراغ
- حساسیت به نور
- سردرد شدید
- سفتی گردن
- بی قراری
- برآمدگی استخوان جمجمه
- کاهش هوشیاری
- تحریک پذیری کودکان
- تنفس سریع
- قوس سر و گردن به عقب
پیشگیری از بیماری مننژیت
- تزریق واکسن هموفیلیس نوع B در کودکان جلوی یک نوع از مننژیت را می گیرد.
- واکسن کونژوگه پنوموکوک : در حال حاضر در دوران کودکی ایمن سازی می کند و در پیشگیری از مننژیت پنوموکوکی موثر است.
- افراد در تماس با بیماران مبتلا به مننژیت مننگوکوکی، برای جلوگیری از عفونی شدن، باید آنتی بیوتیک مصرف کنند.
- استراحت کافی کنید.
- در تماس با افراد آلوده نباشید.
- گوشت ها را کاملا بپزید و از مصرف پنیر ساخته شده از شیر غیراستریلیزه اجتناب کنید.
- دست های خود را پس از دستشویی، تعویض پوشک، سرفه و پاک کردن بینی کاملا بشویید.
- دستگیره های درب را با آب و صابون بشویید و ضدعفونی کنید.
- از بوسیدن و به اشتراک گذاشتن لیوان، قاشق، چنگال، بشقاب و ماتیک با افراد آلوده خودداری کنید.
- از گزش پشه و حشرات دیگر که می تواند حامل بیماری باشد، اجتناب کنید.
- موش ها را از محل زندگیتان دور کنید.
میگرن
میگرن (Migraine) نوعی بیماری است که با سردردهای مداوم و سخت مشخص میشود و غالبا با اشکالات زود گذری در جریان خون مغزی و استفراغ همراه است. این بیماری با یک نوع سردرد شدید و ناتوان کننده معمولا در یک طرف سر، که به همراه آن علایم دیگری مثل تهوع، استفراغ و مشکلات بینایی همراه است. حمله این سردرد می‌تواند 2 تا 72 ساعت طول بکشد. حملات میگرن در بعضی از افراد ممکن است بطور هفتگی رخ دهند، در حالی که در بعضی دیگر ممکن است حتی یک بار نیز در سال رخ ندهند.
علل بروز میگرن
تحقیقات نشان داده که عامل بروز بیماری میگرن ناشناخته است. با این حال اعتقاد بر این است که عوامل محیطی و ژنتیکی در بیماری میگرن نقش داشته باشند. در دو سوم، موارد این بیماری در خانواده‌ها وجود دارد و به ندرت به علت نقص تک ژن، اتفاق می‌افتد. برخی از بیماری‌های روانی همچون بسیاری از رویدادهای زیستی یا محرک‌ها با این بیماری در ارتباط هستند که از این دسته می‌توان به: افسردگی، اضطراب، و اختلال دو قطبی اشاره کرد.
عوامل خطر میگرن
- استرس
- سابقه خانوادگی میگرن
- سیگار کشیدن
- نوشیدن الکل
- مصرف بسیاری از داروها
- کمبود خواب ، یا در بعضی از افراد خوابیدن زیاد
پیشگیری از بروز حملات میگرن
- حتی المقدور، میزان استرس را در زندگیتان کم کنید.
- مصرف بعضی از داروها می‌تواند در بعضی از افراد از بروز حملات جلوگیری کند.
- از عواملی که باعث آغاز حملات سردرد میگرنی می‌شوند در صورت امکان پرهیز کنید.
ام اس
فلج چندگانه یا اِسکلروزِ چندگانه (Encephalomyelitis disseminate) یا Multiple sclerosis که با نام اختصاری اِم‌اِس یا MS نیز شناخته میشود، یک بیماری التهابی است که در آن غلاف‌های میلین سلولهای عصبی در مغز و نخاع آسیب می‌بینند. این آسیب دیدگی در توانایی بخش‌هایی از سیستم عصبی که مسئول ارتباط هستند اختلال ایجاد کرده و باعث به وجود آمدن علائم و نشانه‌های زیادی می شود.
علل بروز ام اس
به دلایل ناشناخته ای، خطر ابتلای زنان به این بیماری دو برابر مردان است. در واقع این بیماری، بیشتر، زنان را مورد حمله قرار می دهد.
اما به طور کلی وراثت، اصلی ترین دلیل آسیب پذیری افراد به این بیماری مزمن و علت غیر قابل پیشگیری آن است.
شایع ترین علائم بروز بیماری ام اس
- بی حسی و مورمور شدن مداوم: که معمولا صورت و دست ها و پاها را درگیر میکند.
- خستگی: خستگی بدون دلیل و ضعف عضلانی، مخصوصا در ماهیچه های پاها و ضعف مچ پا. این خستگی با تخریب و آسیب سلول های عصبی، شدیدتر می شود.
- ضعف و گرفتگی عضلات
- اختلالات بینایی : تاری دید در یک یا هر دو چشم، کوررنگی، دوبینی و درد چشم
- اختلال در کنترل ادرار و مدفوع: بی اختیاری در دفع ادرار و مدفوع، اسهال مداوم و اختلال کنترل تخلیه روده
- کاهش حافظه: از آنجایی که MS به سیستم عصبی مرکزی حمله می کند، کاهش و ضعف حافظه، ناتوانی در تمرکز، صحبت کردن و مشکلات زبانی از اختلالات رایج در نتیجه ی پیشرفت MS است که البته خیلی وقت ها می تواند از علائم شروع این بیماری باشد.
- اختلالات جنسی
- سرگیجه : راه رفتن همراه با سرگیجه و اختلال در کنترل حرکات می تواند علامت اولیه بیماری باشد. این بیماران معمولا در مستقیم حرکت کردن مشکل دارند.
- تشنج: تشنج های صرعی از علائم بسیار رایج بیماری ام اس هستند که از گسترش اختلالات در مناطقی از مغز به نام قشر مغز ناشی می شوند. قشر مغز، بیرونی ترین و البته بزرگ ترین بافت عصبی مغز است که مغز را می پوشاند و از آن محافظت می کند.
- افسردگی: احساس افسردگی، تحریک پذیری و تغییرات خلق و خو
پیشگیری از بیماری ام اس
برای پیشگیری از این بیماری، تنها کاری که می‌توان انجام داد، اجتناب از مصرف دخانیات است؛ چرا که عواملی که باعث بروز بیماری میشود مانند ژنتیک، جنسیت، ناحیه جغرافیایی و ویروس‌هایی که در سال‌های قبل فرد به آنها مبتلا شده است، هیچ کدام قابل کنترل نیست.
لوپوس اریتماتوی منتشر (اس.ال.ای)
لوپوس اریتماتوی منتشر (erythematosus lupus systemic) یک بیماری التهابی بافت همبند است؛ بیماری ای.ال.اس یک بیماری بدخیم در سلسله اعصاب رابط مغز و ماهیچه ها است. این بیماری سلول های این عصب ها را به تدریج از کار می اندازد و در نتیجه اعصاب، علائم مغزی را نمی توانند به ماهیچه ها برسانند. بدین ترتیب ماهیچه ها که ایجاد کننده حرکت در بدن می باشند، به تدریج لاغر تر و کم قدرت تر می شوند؛ کارآئی شان پیوسته کمتر و کمتر گشته و سرانجام به کلی از بین می رود.
این بیماری، ارثی یا سرطانی نیست. این بیماری بافت همبند (کلاژن) را که در بسیاری اعضای بدن از قبیل مفاصل، پوست، کلیه، مغز، قلب و ریه وجود دارد درگیر می‌سازد.
لوپوس اریتماتوی منتشر در همه سنین و هر دو جنس بروز میکند، ولی 90% موارد آن در خانم‌های سنین 50-30 سال رخ می‌دهد.
علائم شایع لوپوس
علائم لوپوس به‌طور مکرر شعله ور شده و سپس فروکش می‌نماید. حملات آن معمولاً شامل تب و خستگی به اضافه چهار علامت شامل موارد زیر می‌باشد:
- بثور پوستی، معمولاً بر روی گونه‌ها
- زخم‌های دهانی
- قرمزی کف دست و پا
- ورم صورت و ساق‌ها
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- کوتاهی نفس
- درد سینه
- ریزش مو
- بزرگی گره‌های لنفاوی
- وجود پروتئین در ادرار
- افزایش حساسیت نسبت به آفتاب
- کم‌خونی
- تغییرات روانی از قبیل روان‌پریشی (سایکوز)
- درد مفصلی همراه قرمزی، تورم و احساس درد با لمس، ولی بدون تخریب و تغییر شکل مفصلی
علل بروز بیماری لوپوس
علت دقیق آن نامشخص است، ولی احتمالاً یک اختلال خودایمنی است. در اختلالات خودایمنی، دستگاه ایمنی بدن به طور غیرطبیعی بر ضد بافت‌های طبیعی خود عمل میکند.
عوامل خطر بروز لوپوس
- استرس،
- مصرف داروهایی نظیر هیدرالازین، پروکائین آمید، متیل دوپا و کلرپرومازین،
- عوامل ژنتیکی.
- میزان بروز آن در بعضی نژادها مثل سیاهپوستان و آسیایی‌ها بالاتر است.
پیشگیری از بروز لوپوس
در حال حاضر قابل پیشگیری نیست.
بیماری عروقی مغز)سکته مغزی (
بیماری عروقی مغز شامل قطع خونرسانی بخشی از مغز می شود که ممکن است منجر به سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا شود. دو نوع سکته مغزی وجود دارد؛ شایعترین نوع سکته مغزی در کشورهای غربی سکته مغزی ایسکمیک است که در آن انسداد جریان خونی مغز وجود دارد. قطع جریان خون قسمتی از مغز می تواند منجر به آسیب برگشت ناپذیر بافت مغزی شود. انسداد جریان خون در اکثر موارد به دنبال فرآیند ترومبوآمبولی ایجاد می شود که طی آن لخته خونی که جای دیگری تشکیل شده (مثلاًدر قلب یا در شریان کاروتید) جابه جا میشود و یک شریان مغزی را مسدود می نماید. تنگ شدن عروق داخل مغز توسط پلاک آترواسکلروتیک می تواند این خطر را افزایش دهد و علاوه بر آن ممکن است منجر به تشکیل لخته موضعی نیز شود. اتیولوژی این مورد مشابه بیماری کرونری قلباست. در نوع دیگر سکته مغزی، پاره شدن یکی از رگهای خون رساننده به مغز و انتشار خون به داخل مغز رخ می دهد (خونریزی مغزی یا سکتهمغزی هموراژیک). فشار خون بالا، عامل خطر عمده برای بروز سکته مغزی خونریزی دهنده است، اما از سایر جهات، اتیولوژی آن متفاوت است.
علائم بروز سکته مغزی
در بیشتر افراد علائم سکته مغزی به سرعت و در عرض چند ثانیه یا چند دقیقه بعد از وقوع سکته خود را نشان می‌دهند. علائم هر سکته مغزی بستگی به قسمتی از مغز دارد که دچار گرفتاری شده است. این علائم امکان دارد شامل موارد زیر گردد:
۱–ضعف و کرختی صورت وبازوها یا پاها به خصوص در یک طرف بدن (همی پارزی)
۲–فلج صورت. بازو و پاها در همان طرف (همی پلژی)
۳–عدم تعادل و لنگ زدن (آتاکسی)
۴–اختلال در تکلم یا در درک کلام (دیس آرتری)
۵–اشکال در بلع (دیس فاژی)
۶–کرختی و سوزش قسمت‌های بدن-اشکال در درک وضعیت و موقعیت (پارستزی)
۷–دو بینی-تاری دید یا از دست دادن بینایی به خصوص در یک چشم
۸–سردرد شدید و ناگهانی
۹–از دست دادن حافظه کوتاه مدت وطولانی مدت-اختلال در قضاوت
۱۰–سرگیجه بدون دلیل و سقوط ناگهانی
۱۱–بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
۱۲–اشکال در پیدا کردن کلمات و فهمیدن آن چیزی که دیگران می‌گویند.
۱۳–عدم توانایی در انجام حرکات ظریف.
پیشگیری از بروز سکته مغزی
.1کاهش فشار خون بالا
.2 کنترل بیماری های قلبی
.3کاهش کلسترول بالا
.4 کنترل دیابت
.5 مدیریت چاقی
.6 سیگار کشیدن را متوقف کنید
.7مدیریت استرس
.8داشتن فعالیت بدنی
