تئوفیلین دارویی است که به باز شدن راه تنفسی کمک می‌کند و در کاهش علایم بسیاری از بیماری‌های مرتبط با ریه و تنفس نفش موثر دارد. این دارو به شل شدن عضلات و کاهش التهاب کمک کرده و اصولا در دسته داروهای ثانویه قرار می‌گیرد. در این مقاله از بلاگ داروخانه آنلاین دارودراگ بیشتر با داروی تئوفیلین و موارد مصرف، نحوه استفاده و عوارض جانبی آن آشنا خواهیم شد.
تئوفیلین چیست؟
تئوفیلین یکی از قدیمی‌ترین داروهایی است که برای درمان بیماری‌های تنفسی استفاده می‌شود. این ماده اولین بار در اوایل قرن نوزدهم از برگ‌های چای جدا شد و در طول سال‌ها به اشکال مختلف از جمله چای، به عنوان درمانی برای علائم تنفسی استفاده شده است. تئوفیلین یک آلکالوئید گزانتین است و به دسته‌ای از ترکیبات معروف به متیل گزانتین‌ها تعلق دارد. این دارو گشاد کننده برونش است و سبب شل شدن ماهیچه‌های صاف راه ریه شده و یه باز شدن راه‌های هوایی و تسهیل تنفس کمک می‌کند. تئوفیلین همچنین دارای خواص ضد التهابی ملایمی است که می‌تواند به کاهش التهاب و تورم در راه‌های هوایی کمک کرده و آن را به ویژه در شرایطی مانند آسم مفید کند.
موارد کاربرد تئوفیلین
همانطور که گفته شد مکانیسم‌های اصلی داروی تئوفیلین در باز کردن راه‌های تنفسی و کاهش التهاب است. همین عملکردها تئوفیلین را برای چندین بیماری مفید می‌کند که در ادامه به مهم‌ترین آنها می‌پردازیم.
بیماری آسم
تئوفیلین به شل کردن ماهیچه‌های مجاری هوایی کمک می‌کند. این کار انقباض برونش را کاهش می‌دهد که انقباض ناگهانی عضلات در دیواره‌های نایژه و نایژک است و یکی از مواردی است که به حمله آسم منجر می‌شود. کاهش انقباض جریان هوا را بهبود می‌بخشد و تنفس را برای افراد دچار آسم آسان‌تر می‌کند. این دارو معمولا برای افراد مبتلا به آسم متوسط تا شدید به عنوان درمان کمکی در کنار کورتیکواستروئیدهای استنشاقی و بتا آگونیست‌ها تجویز می‌شود. تئوفیلین به کنترل علایم مزمن آسم کمک می‌کند و از حاد شدن آن نیز جلوگیری می‌کند.
بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
بیماری مزمن انسدادی ریه به دسته‌ای از بیماری‌های پیش‌رونده ریوی اطلاق می‌شود که با تنگی نفس و سرفه‌های شدید همراه است. مکانیسم تئوفیلین در این جا هم همان مورد قبلی است، یعنی با کاهش انقباض برونش به بهبود جریان هوا و کاهش علایم کمک می‌شود. البته در COPD، تئوفیلین زمانی در نظر گرفته می‌شود که سایر داروها، مانند کورتیکواستروئیدهای استنشاقی به تنهایی علائم را تسکین ندهند یا محدودیت‌هایی در استفاده از این داروها وجود داشته باشد.
آپنه نوزادی
اول از همه این را بگوییم که آپنه به قطع تنفس گفته می‌شود. آپنه نارس یا آپنه نوزادی نیز شرایطی است که در آن تنفس نوزاد برای ۱۵ الی ۲۰ ثانیه قطع می‌شود. تئوفیلین در چنین شرایطی می‌تواند مراکز تنفسی در مغز را تحریک کرده و منجر به افزایش تنفس شود که به کاهش وقوع آپنه در نوزادان نارس کمک می‌کند. از تئوفیلین عمدتا در بخش مراقبت های ویژه نوزادان (NICU) برای نوزادان نارس در معرض خطر آپنه استفاده می‌شود.
برونشیت مزمن
اثرات گشادکننده برونش و ضد التهابی تئوفیلین ممکن است با کاهش انقباض و التهاب راه هوایی برای افراد مبتلا به برونشیت مزمن مفید باشد. البته این دارو برای درمان برونشیت در اولویت نیستو معمولا داروهای استنشاقی ترجیح داده می‌شوند.
آپنه خواب
به این بیماری وقفه تنفسی در خواب هم گفته می‌شود و همانطور که از نام آن پیداست یک اختلال خواب به حساب می‌رود و باعث کاهش یا حتی توقف در خواب برای مدت کوتاه و چندین دفعه در طول خواب می‌شود. استفاده از تئوفیلین برای این احتلال البته کاملا رایج نیست و بیشتر در مرحله تحقیقاتی قرار دارد، با این وجود ممکن است مانند آپنه نوزادی، برای این مشکل نیز مورد استفاده قرار بگیرد.
نحوه مصرف تئوفیلین
تئوفیلین اصولا در سه فرم قرص آهسته رهش، کپسول آهسته رهش و محلول (شربت) خوراکی عرضه می‌شود. این دارو معمولا برای استفاده در دوره‌های زمانی ۱۲ یا ۲۴ ساعت یک بار تجویز می‌شود. دوز دارو نیز متغیر بوده و با توجه به بیماری، سن بیمار و نتایج آزمایش خون او توسط پزشک تجویز می‌شود. این دارو را با یک لیوان پر آب با معده خالی، حداقل یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از غذا مصرف کنید، مگر این که پزشک تجویز دیگری داشته باشد. همچنین حتی اگر حس کردید حال‌تان بهتر شده نباید مصرف آن را بدون مصرف پزشک قطع کنید زیرا اساسا داروی تئوفیلین علائم آسم و سایر بیماری های ریوی را کنترل می‌کند اما آنها را درمان نمی‌کند.
اثرات جانبی داروی تئوفیلین
تئوفیلین در عین این که یک دارو موثر است و کاربردهای زیادی دارد، اما مانند هر داروی دیگری ممکن است عوارض جانبی مختلفی نیز داشته باشد. البته اکثر این عوارض بسیار نادر هستند و تنها احتمال بسیار اندکی برای رخ دادن آنها وجود دارد.
اثرات گوارشی مانند تهوع، استفراغ و ناراحتی معده به ویژه هنگام شروع دارو شایع هستند. این عوارض جانبی ممکن است با مصرف تئوفیلین همراه با غذا یا تنظیم دوز داروی تئوفیلین به حداقل برسد.
اثرات سیستم عصبی مرکزی از دیگر عوارض جانبی احتمالی تئوفیلین است. برخی از افراد ممکن است بی‌قراری، عصبی بودن یا مشکل در خواب (بی خوابی) را تجربه کنند. در موارد نادر، این دارو ممکن است منجر به مشکلات مهم‌تر سیستم عصبی مرکزی مانند تشنج شود.
از اثرات قلبی عروقی داروی تئوفیلین می‌توان به افزایش ضربان قلب یا تپش قلب اشاره کرد. به همین دلیل نیز برای افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی بسیار مهم است که هنگام استفاده از تئوفیلین به دقت تحت نظر باشند.
احتمال رفلاکس معده به مری در اثر مصرف داروی تئوفیلین وجود دارد.این دارو ممکن است سبب شل شدن عضلات در مری شده و منجر به بروز علائم بیماری ریفلاکس معده (GERD) مانند سوزش سر دل شود.
مسمومیت از آخرین عوارض جانبی مربوط به تئوفیلین است. سطوح بیش از حد تئوفیلین در خون می‌تواند منجر به عوارض جانبی شدید از جمله تشنج، ریتم نامنظم قلب و حتی موقعیت‌های تهدید کننده زندگی شود.